दाङ, कार्तिक ७ । गढवा गाउँपालिका वडा नं। ७ शान्तिपुर निवासी किसान दामोदर पौडेलले प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना, मकै सुपरजोन अन्तर्गत मकैको बिउ उत्पादनका लागि मकै खेती गरे ।
मकै हुर्कदै गर्दा अमेरिकी फौजी किराले आक्रमण गर्यो । उनले कृषि प्राविधिकको सल्लाहमा किरा नियन्त्रण गर्न तीनपल्ट विषदी छरे । तर, नियन्त्रणमा आएन । अहिले किराले मकैको चमरा समेत खान थालेको छ ।
‘पाँच कट्ठामा बिउ मकैको खेती गरेको छु । तर, मकै सबै किराले सखाप पार्यो ।’ उनले भने ‘बचाउने उपाय सबै अपनाईयो तर, नियन्त्रणमा आएन ।’
हिउँदे मकैमा अमेरिकी फौजी किराले आक्रमण गरेको छ । दाङ जिल्लामा गरिएको मकै खेतीमा अमेरिकी फौजी किराले असर पारेको प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना मकै, सुपरजोनका कृषि अधिकृत पिताम्बर बस्नेतले बताए ।
‘अमेरिकी फौजी किराले मकै बाली धेरै मनपराउने गर्छ । मकै मात्रै होइन धान, गहुँ, तोरी लगायत ८० प्रकारको बालीमा यसले असर पुर्याउन सक्छ ।’ उनले भने, ‘हामीले नियन्त्रणको उपायहरु अपनाईरहे पनि यसको असर व्यापक रुपमा फैलिएको छ । यो किराले मकैको घोगा पनि खान्छ, दाना पनि खाने भएकाले उत्पादनमा समेत ठूलो असर पुग्छ ।’
फौजी किराले भर्खरै उम्रदै गरेको मकैको पातदेखि डाँठ, घोगा र बोट नै सखाप पार्छ । दाङ जिल्लामा दश हेक्टर भन्दा बढी क्षेत्रफलमा गरिएको मकै खेतीमा अमेरिकी फौजी किराको प्रकोप फैलिएको छ।
‘हामीसँग सम्पर्कमा आएका किसानले गरेको खेतीको विवरण अनुसार दश हेक्टरमा फौजी किराको असर देखिएको छ ।’ उनले भन, ‘सम्पर्कमा नआएका किसानहरुको बालीमा समेत असर गरेको पाएका छौँ ।’ दाङको लमही नगरपालिका वडा नं। ८ को सतबरीया, गढवा गाउँपालिका वडा नं। ५ बोधीपुर, वडा नम्बर ७ शान्तिपुर, राप्ती गाउँपालिका वडा नं। ५ पिपरखुट्टी लगायतका क्षेत्रमा अमेरिकी फौजी किराको संक्रमण फैलिएको छ ।
हल्का खैरो र सादा पहेँलो रङ्गको यो किराको अण्डा ०।४ लामो र ०।३ एमएम अग्लो हुन्छ । उस्तै उचाईका तर ४।५ सेन्टिमिटर लामो यसको लाभ्रा हुन्छ । यो किराको वयस्क भाले १।६ सेन्टिमिटर लामो र यसको पखेटाको फैलावट ३।७ सेन्टिमिटर हुन्छ ।
किराको वयस्क पोथी भालेभन्दा केही ठूलो हुन्छ । वयस्क पोथी १।७ सेन्टिमिटर लामो र यसको पखेटाको फैलावट ३।८ सेन्टिमिटर हुने किराहरुको वैज्ञानिक इन्साइकोपिडियाले उल्लेख गरेको छ ।
अमेरिकापछि पहिलोपटक सन् २०१६ मा पश्चिमी अफ्रिकामा देखिएको फौजी किरा अहिले एसियाको २५ मुलुकमा फैलिएको छ । सन् २०१६ पछिको साढे दुई वर्षमा यो किराको फैलावट व्यापक देखिएको छ । यो किराको पुतली एक रातमा १०० किलोमिटरसम्म यात्रा गर्न सक्ने वैज्ञानिकहरुको दाबी छ ।
