फिचर

लीलाधर वली दाङ, ६ मंसिर । दाङमा थारु समुदायका महिलाले हस्तकलाका विभिन्न सामग्री बनाएर आयआर्जन गर्न थालेका छन् । कुनै समय घरको काममा व्यस्त हुने थारु समुदायका महिलाहरु पछिल्लो सिप सिकेर व्यवसायमा जोडिन थालेका छन् । महिलाले विभिन्न हस्तकलाका सामग्री उत्पादन गर्दै परम्परागत सीप संरक्षणसँगै व्यवसायबाट राम्रो आम्दानी गर्न सफल भएका हुन् । सीपका माध्यमबाट आयआर्जनमा जोडिएपछि घरको दैनिकी चलाउन सहजतासँगै थोरै भए पनि बचत गर्ने बानीको विकास भएको लमही नगरपालिका–५ निवासी सरिता चौधरी बताउनुहुन्छ । हस्तकलासम्बन्धी सिप सिकेर सरिता हस्तकला उद्योग स्थापना गर्नुभएकी चौधरीले कला संस्कृतिको संरक्षणसँगै आफूहरूजस्ता महिलाका लागि आम्दानीको स्रोत बनेको बताउनुहुन्छ । उहाँका अनुसार हस्तकलाका सामग्री उत्पादन गरेर महिनामा २०–२५ हजारसम्म आम्दानी गर्दै आएको बताउनुभयो । घरको कामसँगै व्यवसाय गर्न पाउँदा सहज...

दाङ, ४ मंसिर । नेपाली समाजमा पछिल्लो समय पञ्चेबाजा बजाउने परम्परा लोप हुँदै जान थालेको छ । दाङको गढवा गाउँपालिका–६ परिचोकस्थित गढवा पञ्चेबाजा कला संस्कृति संरक्षण केन्द्र लोप हुने अवस्थामा पुगेको बाजाको संरक्षण र प्रवर्द्धन अभियानमा जुटेको हो । पछिल्लो समय जिल्लामा आयोजना हुने विभिन्न कार्यक्रम, भेला तथा सम्मेलनमा पञ्चेबाजा बजाउन केन्द्रका प्रतिनिधि सहभागी हुन थालेका केन्द्रका अध्यक्ष दयाराम थापाले बताए । परम्परागत महत्व बोकेको पञ्चेबाजा संरक्षण र प्रवर्द्धन गर्दै युवापुस्तामा सीप र कला हस्तान्तरण गर्ने उद्देश्यले बाजा संरक्षण अभियानमा जुटेको उनको भनाइ छ । जिल्लामा आयोजना हुने प्रायः विवाह, व्रतबन्ध, चौरासी, विभिन्न सभासमारोहमा बाजा बजाउने जनशक्ति अभाव हुन थालेपछि केन्द्रको सक्रियतामा सीप सिकेर अभियान सञ्चालनमा ल्याइएको अध्यक्ष थापाले जानकारी दिए । यसले युवामा चासो बढ्नुका साथै क...

दाङ, १९ कार्तिक । रुकुम पश्चिमको आठबीसकोट नगरपालिका–१४ का हर्क पुन घरविहीन भएको एक वर्ष भयो ।एक हिउँद र एक बर्खा टिनको टहरामा कटाएका उनलाई यो वर्षको चिसो पनि टिनकै टहरामा बित्ने हो कि भन्ने डर छ । गत वर्षको कात्तिक १७ गते रातिको भूकम्पले घर भत्काइदिएपछि केही दिन त्रिपालमुनि रहेको उनको परिवार हाल टिनको टहरामा छ । 'हामीले एक वर्ष कष्टकर बितायौं । अब फेरि चिसो बढ्न थालेको छ, यो वर्षको चिसो कसरी कटाउने भन्ने पिर छ,' पुनले भने । भूकम्प गएको केही महिना त्रिपालमुनि र त्यसयता टहरामा बसिरहेका भूकम्प प्रभावित परिवार सुरक्षित आवासको आशामा छन् । कठ्याङ्ग्रिँदो चिसोमा त्रिपाल, गर्मीमा टिनको टहरामा बस्न बाध्य यहाँका भूकम्पपीडितले अझै सुरक्षित आवास पाउन सकेका छैनन् । 'हामीले सरकारबाट समयमै घर निर्माणका लागि सहयोग पाउन सकेनौं । हाम्रा बालबालिका र बुढापाकालाई कसरी बचाउने भन्ने पिर छ । गत वर्ष...

दाङ, १७ कार्तिक । घोराही उपमहानगरपालिका–१४ झिंगौराका जुठे बादीलाई हिजोआज मादल बनाएर बिक्री गर्न भ्याइनभ्याइ छ । उनी यस वर्षको दशैं र तिहारको हालसम्म नयाँ मादल बिक्री र पुराना मादलको मर्मतगरी डेढ लाख बढी आम्दानी गरेको बताउँछन् । पछिल्लो समय नयाँ मादल खरिद गर्ने भन्दा पुराना मादल खरिदका लागि आउने गरेको उनले सुनाए । 'पुराना मादल मर्मत गर्दा कम समयमा पनि राम्रो आम्दानी हुने गर्दछ । अरू बेला सुनसान हुने हाम्रो व्यवसाय दशैं–तिहारको अवसरमा बढोत्तरी हुन्छ । दशैंमा नाच्ने र तिहारमा देउसी–भैलो खेल्नका लागि मादलको माग बढी हुने गरेको छ । जसले गर्दा राम्रो आम्दानी हुन्छ,' बादीले भने । आम्दानी मात्रै होइन आफ्नो पुस्ताले यो पेसा नै संरक्षण गरिरहेको उनको भनाइ छ । 'पछिल्लो समय मादल बनाउन जानेको मानिस पाउन समस्या छ । मैले सानैमा बुबा–बाजेबाट मादल, बाँसुरी र ढोलक बनाउन सिके, त्यही सीपले अहिले दैनिकी च...

दाङ, ४ कार्तिक । गाउँका घरमा भोटेताल्चा लागेका, गाउँ सुनसान तर गाउँको बीचमा रहेको टिनको टहरामा ढिकी कुटेको आवाज एकनासले आइरहेको छ । नजिकै आगो बालेको धुवाँ आइरहेको छ । आगोमाथि कालो भाँडोबाट एकनासले बाफ निस्किरहेको छ । गाउँले धेरैजसो यसरी नै सोही ठाउँमा चिउरीका बिजुला कुट्न र पेल्दै गरेका भेटिए । गाउँघरमा कोल र ढिकी लोप हुँदै गइरहेका बेला दाङको घोराही उपमहानगरपालिका–१८ घोरदौराका नागरिकले परम्परागत प्रविधि प्रयोग गरी घ्यू उत्पादन गर्ने गरेका छन् । घोरादौरको लामीधारा गाउँमा १४ परिवारको बसोबास छ । सोही गाउँका राधा गिरी चिउरीका बिजुला पकाउँदै गरेको अवस्थामा भेटिइन् । उनले जङ्गलमा खेर गइरहेको चिउरीको दाना पेलेर गरेर घ्यू उत्पादन गर्ने गरेको बताइन् । घरको कामबाट फुर्सद निकालेर नजिकैको जङ्गलमा गएर चिउरी टिप्ने गरेको उनले बताइन् । ‘प्रत्येक वर्ष बिजुला टिप्ने र पेल्ने गर्छौँ, यस वर्ष पाँच ...

दाङ, १८ असाेज । दाङको घोराही उपमहानगरपालिका–१४ स्वर्गद्वारी आश्रम टोल निवासी ६५ वर्षीय जुठे बादीलाई विगतका वर्षहरूमा तीजको समयमा नयाँ मादल बनाउन र पुराना मादल बनाउन भ्याइनभ्याई हुन्थ्यो । गाउँदेखि सहरसम्म तीजमा नाचगानसँगै सांस्कृतिक कार्यक्रमका लागि आवश्यक पर्ने मादल किन्नका लागि मानिसहरू आउने हुँदा उनको दैनिकी मादल बनाएर बित्ने गरेको थियो । यो वर्ष हरितालिका तीज नजिकै आइपुग्दा पनि मादल बिक्री हुन नसकेको उनको भनाइ छ । केही वर्षअघिसम्म चाडपर्वको समयमा नयाँ मादल बेचेर नभ्याउने जुठे बादीले भने, ‘प्रविधिको विकाससँगै पछिल्लो समय मादलको बिक्री ह्वात्तै घटेको छ ।’ उनका अनुसार यो वर्ष ६–७ वटा मात्रै मादल बिक्री भएको बताए । साढे चार दशक बढी समय मादल बनाउने र बिक्री गर्ने पेसा अङ्गाल्दै आएका उनले मादल र बाँसुरी बनाउने पेसा सङ्कटमा पर्न थालेको बताए । करिब १० देखि १२ वर्ष अघिसम्म तीज, दसैँ र...

छवि पुरी दाङ, ६ असोज । दाङको घोराही उपमहानगरपालिका वडा नम्बर ११ हापुरमा करीव १ सय ८५ घरपरिवार रहेको गन्धर्व बस्ती छ । त्यही बस्तीको मझेरा टोलमा बस्नुहुन्छ, ५५ वर्षीय गुट्टु गन्धर्व । दाङमा गन्धर्व समुदायको सबैभन्दा ठूलो बसोबास पनि त्यहीँ छ । पुख्र्यौली पेशाका रुपमा रहेको सारङ्गी बाजा बजाउँदै उहाँले जहान परिवार पाल्दै आउनुभएको छ । गुट्टुका लागि जीवनको सहारा नै सारङ्गी बनेको छ । आफु सानो छँदा बाउबाजे सल्यानको खलङ्गाबाट बसाई सरेर दाङ झरेपछि उहाँको साथी नै सारङ्गी भयो । सल्यानमै जन्मिनु भएका गुट्टु सानैमा परिवारसँगै दाङ झरेपछि उहाँको परिवार शुरुमा नारायणपुरमा बसेको थियो । उनीहरु बसेको जग्गा स्कुलको पर्ने भएपछि त्यहाँबाट हापुर सर्नुभयो । २०२६ सालमा बुबा पूर्णबहादुर गन्धर्व र आमा चमेली गन्धर्वको जेष्ठ सुपुत्रका रूपमा जन्मिनुभएका गुट्टुले निमा गन्धर्वसँग विवाह गरेपछि घरव्यवहारको जिम्मेव...

दाङ, ५ असोज । नेपालको एकमात्र ‘ढोरपाटन सिकार आरक्ष’ पेसेवर विदेशी सिकारीहरूका लागि विश्वमै प्रख्यात छ । यहाँ लिखित अनुमति लिएर तोकिएको समय र क्षेत्रमा नाउर, झारल, रतुवा र बँदेलको सिकार गर्न पाइन्छ । यो आरक्ष यिनै वन्यजन्तुको सिकार गर्नका लागि विश्वमै एक प्रमुख गन्तव्यकै रूपमा चिनिएको छ । साहसिक सिकार खेलका लागि यो प्रसिद्ध मानिन्छ । राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागले सिकार गर्नका लागि न्यूनतम राजस्व निर्धारण गर्ने गरेको छ । हाल नाउरको रु एक लाख ५० हजार र झारलको रु ७५ हजार न्यूनतम राजस्व तोकिएको छ । बोलपत्र बढाबढमा सिकार गर्ने कम्पनीले न्यूनतमभन्दा धेरै मूल्य बोलकबोल गर्ने गरेको आरक्ष कार्यालयका वरिष्ठ संरक्षण अधिकृत वीरेन्द्रप्रसाद कँडेलले बताए । गत वर्षको ‘सिजन’मा बोलपत्र बढाबढमा अधिकतम एक नाउरको सिकार गर्न रु २३ लाखसम्म कबोल गरिएको उनले जानकारी दिए । त्यस्तै, झारलको ह...

दाङ, ३० भदौ । टाउकोमा झोलाभित्र राखिएको दहीको भाँडो, एकैनासका भाँडा र गाउँभरका भैँसीपालक किसान दही बिक्री गर्न घोराही आउनलाई बसको प्रतीक्षामा थिए । करिब १५–१६ जनाको समूह देख्दा लमहीको अर्जुनखोला वारि यात्रु प्रतिक्षालयमा बसेका यात्रु चढाउन बस चालकले रोकेनन् । ‘ठाउँ छैन अरु बसमा आउनु’ भन्दै चालक पन्छिए । गाउँका धेरैजसो किसान आफूले उत्पादन गरेको दही बिक्री गर्न घोराही बजार आउँदाको भोगाइ हो यो । राजपुर गाउँपालिका–३ खर्दरियाका लक्ष्मण यादव ६० वर्षका भए । उनले व्यावसायिक रूपमा भैँसीपालन गर्दै आएका छन् । उनीसँग रहेका २५ भैँसीले दूध दिन्छन । बाबुबाजेले भैँसीपालन गर्दै आएका थिए । त्यही रेखदेख गर्दागर्दै लक्ष्मणले पनि भैँसीपालनलाई निरन्तरता दिए । २५ भैँसीले दिएको दूध बिक्री गर्न समस्या हुने गरेको उनले बताए । खर्दरियामा यादव समुदायको झण्डै ३०० घर छन् । हरेकको घरमा १० देखि २० वटासम्म भैँसी ...

दाङ, १० भदौ । दाङको राप्ती गाउँपालिका–१ भालुवाङ निवासी ५६ वर्षीय डम्मर जिसीले नेपाली हाते कागजबाट गाउँमै राम्रो आम्दानी गरिरहेका छन् । २५ वर्ष स्वास्थ्यचौकी भालुवाङमा कार्यालय सहयोगीका रुपमा काम गरेका जिसीले अवकाशपछि डेढ वर्षअघि नेपाली कागज उद्योग सञ्चालन गरेका थिए । जागिरबाट अवकासपछि राप्ती गाउँपालिका–४ पिपरखुटीमा करिब ४५ लाख लगानी गरेर राप्ती कागज उद्योग सञ्चालन गरेका जिसीले उद्योगबाट राम्रो आम्दानीसँगै स्थानीय २० जनालाई रोजगारी समेत प्रदान गरेका छन् । स्थानीयस्तरमै पाइने वनस्पती र केही कच्चा पदार्थ बाहिरी जिल्लाबाट आयात गरी जिल्लामै पहिलो पटक नेपाली कागज उद्योग सञ्चालन गरेका जिसीले महिनामा लाखौको आम्दानी गर्दै आएका छन् । पछिल्लो समय आर्थिकमन्दीका कारण जिल्लामा धेरै व्यापार व्यवसाय धरासायी भइरहेका बेला नयाँ व्यवसाय सञ्चालन गरेका जिसीले राम्रो आम्दानी गरिरहेको बताउँछन् । ...