दुर्गालाल केसी
दाङ, १९ कार्तिक । कुनै थारू गाउँ र थारू समुदायको भान्सामा प्रवेश गरेको महसुस हुने दृश्यले सबैलाई नौलो र रोमाञ्चक अनुभूति गराउँछ । थारू संग्रहालयमा पुग्ने जो–कोहीलाई पनि थारू समुदायको कला, संस्कृति र जीवनशैली बुझ्न सहज हुन्छ ।
दंगीशरण गाउँपालिका–३ चखौरामा स्थापना भएको थारू संग्रहालय अहिले गजबको गन्तव्य भएको छ । दसैं, तिहारको बिदामा घुम्न जानेहरूका लागि चखौरा संग्रहालय एक महत्त्वपूर्ण गन्तव्य भएको छ ।संग्रहालयमा थारू जातिको इतिहास र संस्कृति अवलोकन गर्न पाइन्छ । थारू संस्कृतिका परम्परागत गीत, नाच, चित्र, मूर्ति, नक्सा, पोसाक, गहना, आवास, पशुपालन, रहनसहन र परम्परागत सामग्रीले संग्रहालय हेर्न लायक भएको छ ।
थारू गाउँको झल्को दिने परम्परागत घर, कोठा, गुरुवा र देउता राख्ने ठाउँ पनि तयार गरिएको छ । संग्रहालय पुग्दा थारू गाउँमा प्रवेश गरेको अनुभूति हुन्छ । थारू समुदायका पुराना गहना र कपडाहरू पनि संकलन गरिएको छ । थारू राजाहरूले कसरी राज्य गरेका थिए भन्ने झल्काउन मूर्ति र नक्सा कोरिएको छ । थारू जातिको संस्कृति र जीवनशैली हेर्न दर्शकहरू जाने गर्छन् । थारू जातिका पोसाक लगाएर फोटो खिच्न पाउने भएकाले दर्शकहरू झनै रमाउने गर्छन् ।
नेपालका सबै जातिका थारूहरूको इतिहास संरक्षण हुने गरी संग्रहालय बनाइएको छ । राना, डंगौरा, देउखुरी, चितवन, मोरङ लगायत सबै थारूको संस्कृति र इतिहास यहाँ देख्न पाइन्छ । यो थारू जातिको अध्ययन र अनुसन्धानको केन्द्रका रूपमा विकास भैरहेको छ । संग्रहालयबाट थारू जातिको जीवनशैली बुझ्न धेरै सहज भएको तुलसीपुर उपमहानगरपालिका–५ की नमिता शर्माले बताइन् । ‘संग्रहालयमा दाङ लगायत विभिन्न ठाउँमा बसोबास गर्ने थारू जातिको घर, भान्सा, कपडा, गहना, नाच र जीवनशैली देख्न पाइयो,’ उनले भनिन्, ‘यो थारू जातिबारे अध्ययन, अनुसन्धान गर्ने महत्त्वपूर्ण केन्द्र रहेछ ।’
दाङमा थारू राजा दंगीशरणले शासन गरेका थिए भन्नेबारे विभिन्न खोज अनुसन्धान भएका छन् । दंगीशरण राजाको दरबारको भग्नावशेष उत्खनन पनि गरिएको छ तर त्यसको उचित संरक्षण हुन सकेको छैन । दाङको पश्चिम दक्षिणको भूभागलाई समेटेर दंगीशरण गाउँपालिका नामकरण गरिएको छ । लुम्बिनी प्रदेश सरकारको सहयोगमा विभिन्न संरचना निर्माण गरिएका छन् । थारू समुदायका पुराना सामान, गहना र पोसाक खोजेर राख्नुका साथै मूर्तिहरू बनाएर राखिएको छ । ५ बिघा क्षेत्रफलमा संग्रहालय बनेको छ । यसमा अहिले जग्गा र अन्य संरचनासहित ५० करोड बढीको सम्पत्ति रहेको संग्रहालय निर्माणको नेतृत्व गरेका प्रदेश सांसद् एवं पूर्वमुख्यमन्त्री डिल्लीबहादुर चौधरीले बताए ।
संग्रहालयमा थारू जातिका विभिन्न खानाका परिकार पनि खान पाइन्छ । संग्रहालयको अगाडि थारू राज्यका अगुवाहरूको मूर्ति र उनीहरूले शासन गरेको भूगोलको नक्सा तयार भएको छ । यसले थारू राज्यको इतिहासबारे जानकारी दिन्छ । संग्रहालयमा थारू जातिका वृत्तचित्र, चलचित्र र गीतहरू पनि प्रदर्शन गरिन्छ । यसबाट थारू जातिका विविधता र संस्कृति बुझ्न सहज भएको घोराही उपमहानगरपालिका–१४ का दीपेन्द्र बुढाले बताए । ‘दाङको आदिवासीका रूपमा चिनिने थारू जातिको परम्परागत जीवनशैली बुझ्न संग्रहालयबाट धेरै सहज भयो,’ उनले भने, ‘यसले थारू समुदायको इतिहास बचाउन र नयाँ पुस्तालाई जानकारी दिन राम्रो भूमिका खेल्ने देखिन्छ ।’
थारू संस्कृतिका ज्ञाता अशोक थारूले संग्रहालयमा आवश्यक चित्र, मूर्ति र सामग्रीहरूको खाका तयार पार्ने काम गरे । उनका अनुसार थारू जातिको इतिहास र संस्कृति नयाँ पुस्तालाई हस्तान्तरण गर्नुका साथै सांस्कृतिक पर्यटन प्रवर्द्धन गर्न संग्रहालयले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने छ । ललितकलाका विद्यार्थी मिठ्ठु थारूले चित्र र मूर्ति बनाउने काम गरे । दाङ थारू जातिको उद्गम स्थल हो । बाँके, बर्दिया, कैलाली र कञ्चनपुर पनि दाङबाटै थारूहरू बसाइसराइ गरेर गएको इतिहास छ । नेपालमा ठाउँ अनुसार थारू जातिका विभिन्न भाषा, भेषभूषा र संस्कृति छ । ती सबै विविधता संग्रहालयमा देख्न पाइन्छ ।